top of page

«Несібеге» айналған несие

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауында халықты несиелендіру мәселесіне назар аударғаны мәлім.


Мемлекет басшысының айтуынша, банктер экономиканың нақты секторын несиелендірудің орнына тұтынушылық қарыздарға басымдық беріп келеді. Осының әсерінен қаржы жүйесіндегі тәуекелдер артып қана қойған жоқ, сондай-ақ азаматтардың несиеге тәуелділігі күшейе түсті.

Тіпті, бір кездері халықтың шектен тыс несие алуына шектеу болады деп қабыл­данған шешімдер де бүгінге қажетті нәти­жеге қол жеткізу үшін жеткіліксіз екенін дә­лел­деп берді. Мысалы, 2019 жылы 500 мың қазақстандықтың борышына рақым­шылық жасалды және жеке тұлға­лардың банкроттығы туралы заңы да кү­шіне енді. Дегенмен проблема әлі де өзек­тілігін жойған жоқ. Керісінше, соңғы 7 жыл­да жеке тұлғаларға несие беру көр­сеткіші 340 пайызға артқанын көріп отыр­мыз. Статистикаға сүйенер болсақ, 2016 жылы жеке тұлғаларға 4,2 трлн теңге кредит берілген. Бірінші кредиттік бюро­ның деректері бойынша, биыл 1 қыркүйекте жеке тұлғалардың жалпы кредиттік порт­фелі 18,1 триллион теңгеге жеткен. Оның ішінде 7,7 млн қазақстандық жалпы сомасы 8,8 трлн теңге болатын тұтынушы­лық кепілсіз кредит алған. Бұл – еліміздегі эко­но­микалық белсенді халықтың 77 пайызы. Бір ғана тамыз айында 2,5 миллион қазақ­стандық несие рәсімдеп үлгерген. Ал бере­шегі бар 1,5 миллионға жуық адамның қары­зының мерзімі өтіп кеткен және кол­лекторлар мен сот орындаушыларының қысымына ұшыраған.

Desht сарапшыларының пікірінше, қазақстандықтарды несиелендіру мәселесі макроэкономикалық деңгейде қаржылық жүйенің тұрақтылығына қауіп төндірмейді.

«8,4 миллион адамның тұтынушылық несиесі бар. Бірақ оның жартысынан көбі пайызсыз бөліп төлеуге жатады. Қаржы­герлер қауымдастығы бұл қаржы ұйымда­рына қауіп төндірмейтін, әлеуметтік маңы­зы басым проблема деп мәлімдейді. Себебі банктердің балансындағы тұтынушылық несиелер бойынша проблемалық берешек деңгейі ШОБ несиелеріне немесе жылжы­майтын мүлік сатып алуға қарағанда төмен. Мұны қаржы реттеушісі де растап отыр. Қаржы нарығының заңдылықтарына сү­йен­сек, табысы тұрақты тұтынушы үшін бөліп төлеу өте ұтымды. Өйткені ақша құнсызданады. Сондықтан қаражатты бір­ден жұмсағанша, оны депозитте ұстап, орнына бөліп төлеу арқылы сатып алған тиімді», – деп түсіндіреді Desht мамандары. Сарапшылардың пікірінше, қарызы ауқымды белгілі бір топ қана берешегін өтей алмай жүргендер қатарында. Халық жаппай қарызға батты деп Парламент деңгейінде талқыға түсуіне де осы топ өкіл­дері себепкер. Мысалы, 1,7 млн адамның проблемалық несиесінің жалпы көлемі 1,4 трлн теңгені құрайды. Бұл – тек өтеу мерзімі 90 күннен кешіккен кредиттер. Осы қарыз алушылардың 4 пайызының ғана жүктемесі 7 миллион теңгеден асады. Яғни, «триллиондар» туралы сөз қозғау қажет болса, онда 1,7 млн қарыз алушының бәрімен емес, тек 100-150 мың адаммен жұмыс істеу қажет. «Сондай-ақ банктерде несие алу қиынырақ және жылдық шекті мөлшерлеме – 56 пайыз. Банктен несие ала алмаған адамдар микроқаржылық ұйым­дарға жүгіреді және ондаған несие ала алады. Өйткені қаржы реттеушісінің өзі мұн­дай ұйымдардың жылдық тиімді мөл­шерлемесін 146 пайыз деп бекіткен. Мұның жанында банктерге мөлшерлемені одан әрі төмендету қажет деген талаптар қисынсыз көрінеді. Кредиттік бюро туралы заңдағы олқылықтар осындайда көрінеді. Өйткені несие тарихы 15 күнде 1 рет жаңартылады. Соның әсерінен адам әртүрлі банктерден ондаған несие ала алады. Екінші деңгейлі банктер болса клиенттің несиелік жүктемесі асып кеткенін анықтай алмайды. Қаржы реттеушісінің талабымен микроқаржылық ұйымдар проблемалық қарыздарды кол­­лекторларға өткізіп, баланстарын тазартты. Нәтижесінде, қазір коллекторлар портфо­лиосы 5 есеге өсіп, борышкерлер саны миллионға жуықтады. Олардың қандай әді­спен жұмыс істейтін бәріне белгілі», – дейді сарапшылар.

bottom of page